Het kunstwerk als eerbetoon aan de gastarbeiders biedt erkenning aan alle arbeidsmigranten die in de jaren ‘60 en ‘70 in de Utrechtse industrie werkten, en aan hun families. Het kunstwerk is een initiatief van de Turkse Ondernemers Vereniging (TOV) en tot stand gekomen in nauwe samenwerking met een klankbordgroep, bestaande uit (klein)kinderen van arbeidsmigranten uit Turkije, Marokko, Italië, Spanje, Griekenland en (voormalig) Joegoslavië.
In het kunstwerk staan de verhalen van vroeger centraal. Op basis van gesprekken met de (klein)kinderen van de gastarbeiders en gebruikmakend van hun persoonlijke archieven en het Utrechts Archief maakte Aimée Zito Lema een ontwerp voor een kunstwerk in twee delen. Een deel op de Mariaplaats en het grote werk in het Majellapark. Beide locaties zijn belangrijk voor de gastarbeiders, hun kinderen, kleinkinderen en voor de Utrechtse geschiedenis. Beide kunstwerken worden met elkaar verbonden door een wandelroute. Vanaf de Mariaplaats voert deze route langs locaties die een rol spelen in de geschiedenissen van gastarbeiders in Utrecht. De route eindigt bij het kunstwerk in het Majellapark.
Luister de verhalen van de wandelroute via deze link.
Over de kunstenaar
In haar werk verbindt de Nederlands-Argentijnse kunstenaar Aimée Zito Lema (Amsterdam, 1982) ons sociale en politieke geheugen aan het geheugen van het lichaam en de materialen waarmee we ons omringen. Hoe herinneren we ons belangrijke gebeurtenissen? Hoe verandert de ervaring van die gebeurtenissen onszelf, ons lichaam, het materiaal, en hoe werkt dat door in de toekomst? Over haar werk met fotografie zegt ze bijvoorbeeld: “je kunt jezelf gladstrijken, maar de kreukels blijven in je vezels zitten.”[1] Door persoonlijke verhalen, archiefmateriaal en staal (verwijzend naar de vele arbeiders die in de staalindustrie werkten)te combineren, heeft Aimée Zito Lema een eerbetoon gecreëerd dat de bezoekers van het Majellapark uitnodigt om de geschiedenis zelf te betreden. Op dezelfde manier maakt ze de ruimte om plaats te nemen naast de neergezette koffers die wortelen op de Mariaplaats. Zo wordt onze ervaring in het heden ook onderdeel van de verschillende geschiedenissen van de gastarbeiders in Utrecht.
Kunstwerk Majellapark
Het werk bestaat uit 3 stalen panelen met afbeeldingen en teksten die symbool staan voor het verleden en het heden van de gastarbeiders. Het staal is een verwijzing naar de vele arbeiders die in de staalindustrie werkten. Het kunstwerk vertelt het verhaal van de gastarbeiders in onze stad en van onze gedeelde geschiedenis. Deze mannen en vrouwen leverden een belangrijke bijdrage aan de wederopbouw en de stad die Utrecht nu is. Ook de vrouwen en kinderen van de eerste gastarbeiders hebben een belangrijke plek gekregen in het kunstwerk. Vrouwen die meereisden naar Nederland gingen vaak ook werken, kinderen kwamen mee of bleven juist achter, maar ook het streven om voor die kinderen een betere toekomst te creëren. Het belang van demonstraties en het vechten voor gelijke rechten en het recht om hier te wonen zijn hier voorbeelden van.
Bij het kunstwerk kun je plaats nemen en luisteren naar het laatste verhaal van de wandelroute. De gebruikte foto’s zijn afkomstig van het archief “50 jaar gastarbeiders in Utrecht”, het Utrechts archief en de persoonlijke archieven van de klankbordgroep.
Uitleg van de 3 panelen
In alle platen zijn uitsneden gemaakt. Van een koffer en een hamer als belangrijke en herkenbare symbolen en uitsneden van onderdelen uit grafieken met statistische informatie over de migratie. In de ondergrond van het kunstwerk zie je de plattegrond van Utrecht en sterrenconstellaties. Realiteit en dromen overlappen elkaar en de plattegrond verwijst naar de werkelijke grond waar de gastarbeiders aankwamen, terwijl de constellaties verwijzen naar toekomstdromen en een reis naar het onbekende.
Paneel 1 - Credit foto’s
· Stadsarchief Utrecht, Aankomst van Italianen op het Station, Utrecht, 1961.
· Arbeidsovereenkomst afkomstig van N.V. Nederlandsche Aluminium Mij, en Werkspoor N.V., voor Italiaanse gastarbeiders, 1961.
· Stapelbed in pension voor gastarbeiders, Utrecht rond 1960.
· Brochure voor gelijke rechten buitenlandse jongeren , 1983. Komitee verblijfsrechten buitenlandse jongeren Utrecht.
Paneel 2 - Credit foto’s
· De ingang van de DEMKA fabriek vestiging te Utrecht, november 1966.
· Protest tegen de sluiting Kapteyn, 1983
· Krooncutters gegoten bij de N.V. Nederlandsche Staalfabrieken DEMKA te Utrecht, 1958. Foto: M. Van Bommel / Het Utrechts Archief.
· Arbeiders aan het werk bij walserij, Utrecht, 1958
· Joegoslavische vrouwen aan het werk bij Jin Jersey fabriek, Utrecht, 1973
· Voetbalbeker, gebruik bij toernooi/wedstrijden van de teams van gastarbeiders. (Teams onder anderen: Azzurri, Apollon, Hellas, Atlas, Nadini, Nahda, Dana Mladosti, 29 novembar, Casa España, Deportivo el Brillante, Klein Real Madrid, Ardahanspor, Türk Gücü, Turk Holland Sport, Yasamspor)
Paneel 3 - Credit foto’s
· Demonstratie tegen de "Pasjeswetten" (identificatieplicht voor buitenlandse werknemers) op het Domplein te Utrecht. November 1986. Foto: Lankveld, J. / Het Utrechts Archief.
Kunstwerk Mariaplaats
Het kunstwerk bestaat uit een metalen sculptuur die zich vormt om de zitrand van de eerste boom na de brug. In het lijnenspel kun je koffers herkennen. De koffers staan symbool voor de aankomst van de gastarbeiders in Utrecht. Veel mensen kwamen aan met letterlijk één koffer als bagage. Deze plek en omgeving was voor hen een startpunt van een nieuwe toekomst. Daarom is het nu ook het startpunt voor de wandelroute over de geschiedenis van gastarbeiders in de stad. De reiskoffers zijn neergezet, en veranderen langzaam in wortels die de grond in groeien. Het kunstwerk is van dik, stevig metaal dat verwijst naar de metaalindustrie waarin veel gastarbeiders werkten. Bij het kunstwerk kun je plaats nemen en luisteren naar het eerste verhaal van de wandelroute.
